Μνημόσυνο για θύματα της λεγόμενης «Ελληνικής επιχείρησης», της μαζικής εξόντωσης Ελλήνων της Ουκρανίας και άλλων περιοχών της πρώην ΕΣΣΔ τα έτη 1937 – 1937, τέλεσε στις 18 Δεκεμβρίου στο Κίεβο ο Έξαρχος του Οικουμενικού Πατριάρχη στην Ουκρανία, Επίσκοπος Κομάνων Μιχαήλ. Το μνημόσυνο τελέστηκε στο Σταυροπήγιο του Οικουμενικού Πατριάρχη στο Κίεβο, στον Ιερό Ναό του Αγίου Ανδρέα. Αυτές τις ημέρες εκδηλώσεις μνήμεις για τους Έλληνες – θύματα των σταλινικών διώξεων πραγματοποιήθηκαν σε διάφορα σημεία της Ουκρανίας και κυρίως στην περιφέρεια του Ντονμπάς, όπου ο ελληνικός πληθυσμός κυριολεκτικά ξεκληρίστηκε από την δολοφονική μανία του Στάλιν και των συνεργατών του.
Ο Θεοφιλέστατος Μιχαήλ προσευχήθηκε μαζί με τους Έλληνες του ελληνικού συλλόγου του Κιέβου «Ενότητα» ενώ διάβασε τα ονόματα συγγενών μελών του Συλλόγου, οι οποίοι είχαν δολοφονηθεί κατά την «Ελληνική επιχείρηση». Τα τελευταία χρόνια πραγματοποιείται συστηματική δουλειά από ανεξάρτητους ερευνητές, από την Ομοσπονδία Ελληνικών Συλλόγων Ουκρανίας και από τις οικογένειες των θυμάτων προκειμένου να αποκαλυφθούν όλα τα ονόματα των Ελλήνων που δολοφονήθηκαν από τους σοβιετικούς την περίοδο που είθισται να ονομάζεται ως «μεγάλος τρόμος». Σε πολλά χωριά της Αζοφικής έχουν στηθεί μνημεία στη μνήμη θυμάτων της «Ελληνικής επιχείρησης» – καθώς προχωρούν οι έρευνες, προστίθενται νέα ονόματα Ελλήνων.
Το 1937-38 πραγματοποιήθηκαν μαζικές συλλήψεις και εκτελέσεις Ελλήνων, κυρίως ανδρών, με την δικαιολογία ότι «εργάζονταν για ξένες μυστικές υπηρεσίες». Εκτιμάται ότι τουλάχιστον 10.000 άτομα συνελήφθησαν και στην πλειοψηφία τους εκτελέστηκαν. Οι συνεργάτες της μυστικής αστυνομίας NKVD εισέβαλλαν νύχτα στα σπίτια των Ελλήνων, οι οποίοι πολλές φορές δεν προλάβαιναν καν να αποχαιρετίσουν την οικογένειά τους. Παράλληλα έκλεισαν όλες οι εκπαιδευτικές και μορφωτικές δομές των Ελλήνων. Η χρήση ελληνικής γλώσσας σε δημόσιους χώρους μπορούσε να οδηγήσει σε σοβαρά προβλήματα, ακόμα και σε διώξεις. Επρόκειτο για μια επιχείρηση μαζικών δολοφονιών με καθαρά εθνοτικά χαρακτηριστικά καθώς το μόνο κοινό που είχαν τα θύματα μεταξύ τους ήταν η ελληνική τους καταγωγή. Ανάμεσα στα θύματα υπήρξαν και Έλληνες πολίτες της εποχής εκείνης που έτυχε να βρίσκονται στην ΕΣΣΔ.
Εκπρόκειτο για ένα μοιραίο πλήγμα στον ελληνισμό της Ουκρανίας και τη μελλοντική του ανάπτυξη καθώς, στην πλειοψηφία τους, τα θύματα ήταν μορφωμένοι άνθρωποι, δάσκαλοι, επιστήμονες, δημοσιογράφοι, πρώην εύπορα άτομα (που «αποκουλακοποιήθηκαν»). Δηλαδή η ελίτ του ελληνισμού της Ουκρανίας. Η ανάπτυξη του ελληνισμού της Ουκρανίας σταμάτησε εντελώς μετά το 1938 ενώ το «τελειωτικό χτύπημα» δόθηκε από τον σταλινικό καθεστώς το 1944, με τη μαζική εξορία 15.000 των Ελλήνων της Αζοφικής στις περιοχές της Κ. Ασίας και του Καυκάσου, ξανά με ψεύτικες κατηγορίες για δήθεν «συνεργασία με τους Ναζί».
Η άλλοτε πλούσια ελληνική παροικία της Ουκρανίας, η οποία χρονολογείται από τον 7ο – 6ο αιώνα π.Χ. και άνθισε κατά την περίοδο του Βυζαντίου άρχισε ξανά να αναπτύσσεται δειλά δειλά μόνο κατά την περίοδο διάλυσης της ΕΣΣΔ. Μέχρι τότε η αναφορά «Έλληνας» στο διαβατήριο ισοδυναμούσε με λιγότερες ευκαιρίες στη μόρφωση, στην εργασία ή και διώξεις. Η ταυτοποίηση των Ελλήνων όπως και θυμάτων άλλων εθνικοτήτων που διώχθησαν από το σοβιετικό καθεστώς συνεχίζεται μέχρι και τις μέρες μας στην Ουκρανία καθώς όλα τα αρχεία των μυστικών υπηρεσιών εκείνης της περιόδου έχουν ανοίξει για τους ερευνητές. Αντίθετα, μεγάλος όγκος αρχείων μυστικών υπηρεσιών που βρίσκονται στη Ρωσία παραμένουν απόρρητος.
