Ο ναός Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στη Νίζνα (Νέζιν) της Ουκρανίας έχει ιδιαίτερη σημασία και για τους Ουκρανούς και για τους Έλληνες. Χτίστηκε την περίοδο που ξεκινούσε η Ελληνική Επανάσταση, από τους αδερφούς Ζωσιμάδες – Εθνικούς ευεργέτες με καταγωγή από τα Γιάννενα. Οι Έλληνες, και κυρίως οι Ηπειρώτες, έχουν ιδιαίτερη σχέση με τη Νίζνα καθώς πριν από δυόμισι αιώνες, χιλιάδες Έλληνες μετοίκησαν εκεί εξαιτίας των διώξεων από τους Οθωμανούς και λόγω των ευνοϊκών συνθηκών που τους προσέφεραν οι τοπικές αρχές. Ανάμεσα στα πολλά που άφησαν οι Έλληνες ήταν και ιεροί ναοί που χτίστηκαν εκεί. Αργότερα, κατά την σοβιετική περίοδο, αυτοί οι ναοί εγκαταλείφθηκαν και ερήμωσαν. Η αναστήλωσή τους ξεκίνησε αυτό το διάστημα, με πρωτοβουλία της Ουκρανικής Εκκλησίας και της τοπικής ελληνικής κοινότητας.
Υπάρχει μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορία, καταγεγραμμένη στα τοπικά αρχεία. Ο κλασικός Ουκρανός συγγραφέας Νικολάι Γκόγκολ έγραψε ένα σατιρικό διήγημα στο οποίο περιέγραφε καυγά πιστών έξω από μια εκκλησία στη Νίζνα. Σύμφωνα με την παράδοση, η αντίδραση των αρχών στην αιχμηρή σάτιρα ήταν τόσο έντονη που ο Γκόγκολ αναγκάστηκε να κάψει το χειρόγραφο και σήμερα στα λίστα με την βιβλιογραφία του μεγάλου συγγραφέα το συγκεκριμένο διήγημα φέρει την ένδειξη «δεν διατηρήθηκε». Πρόκειται λοιπόν για αυτήν ακριβώς την εκκλησία.
Οι ναοί που έχτισαν οι Έλληνες της Νίζνας έχουν τεράστια σημασία όσον αφορά την ιστορική και την εκκλησιαστική τους παρακαταθήκη. Τονίζουν τις ιστορικές σχέσεις των Ελλήνων και των Ουκρανών, οι οποίες εκτείνονται πολύ πιο μακριά από τα παράλια της Μαύρης Θάλασσας, όπου «παραδοσιακά» κατοικούσαν οι ελληνικοί πληθυσμοί ήδη από την αρχαιότητα. Αποτελούν δε και μια υπενθύμιση της ευλάβειας, της πίστης και της ντομπροσύνης εκείνων των Ελλήνων, που όχι μόνον ήσαν επιτυχημένοι επιχειρηματίες, αλλά και διέθεταν τα χρήματα που έβγαζαν τόσο για την ανάπτυξη του τόπου στον οποίο ζούσαν όσο και στον αγώνα απελευθέρωσης της πατρίδας τους.
«Για τους Έλληνες η Νίζνα ήταν σαν δευτερη πρωτεύουσα, ειδικά το διάστημα των διώξεων από τους Οθωμανούς. Τότε οι κάτοικοι της Νίζνας τους υποδέχθηκαν με αγάπη. Όπως διαβάζουμε στα παλιά έγγραφα, οι Ουκρανοί και οι Έλληνες συνυπήρχαν ειρηνικά, χωρίς μεταξύ τους διαμάχες» περιγράφει στο «Πνευματικό Μέτωπο Ουκρανίας» η επικεφαλής της τοπικής ελληνικής κοινότητας της Νίζνας «Αδερφια Ζωσιμάδες» Λαρίσα Ζάικο.
Η ίδια σημειώνει ότι οι Έλληνες, ως ευλαβής ορθόδοξος λαός, συνέβαλαν στην κατασκευή ναών, τα χρήματα για τους οποίους διέθεταν οι έμποροι. Έτσι κτίστηκαν οι ναοί Αρχαγγέλου Μιχαήλ και Γαβριήλ, Αγίων Πάντων και ο συγκεκριμένος ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Παράλληλα, δημιουργήθηκε και η Αλεξανδρινή Σχολή, όπου φοιτούσαν τα παιδιά των Ελλήνων και οι προικισμένοι Ουκρανοί. Οι εύποροι Έλληνες έμποροι διέθεταν πολλά χρήματα για την κατασκευή βιβλιοθηκών, νοσοκομείων, για την έκδοση θεολογικής λογοτεχνίας κ.ά.
Ειδικότερα, όσον αφορά τους ναούς, το 1677 έφτασε στη Νίζνα ο Έλληνας ιερέας Χριστόφορος (Χριστόδουλος) Ντιμίτριεβ (όπως αναφέρεται από τους ντόπιους). Ο ίδιος απευθύνθηκε στις εκκλησιαστικές αρχές ζητώντας τη δημιουργία ιερού ναού στη Νίζνα για τις ανάγκες των Ελλήνων, οι οποίοι δεν καταλάβαιναν την εκκλησιαστική – σλαβική γλώσσα στην οποία λειτουργούσαν και εξομολογούσαν ντόπιοι ιερείς. Τέτοια άδεια δόθηκε το 1680 από τον Οικουμενικό Πατριάρχη Ιάκωβο και τον Αρχιεπίσκοπο Τσερνίχιβ Λάζαρο (Μπαρανόβιτς). Έπειτα από επτά χρόνια κατασκευάστηκε η ξύλινη εκκλησία των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ και αργότερα δίπλα της κτίστικε και ο ναός των Αγίων Πάντων.
Αργότερα, η ανάπτυξη της Ελληνικής κοινότητας κατέστησε αναγκαία τη δημιουργία Ελληνικού νεκροταφείο και ακριβώς σε αυτό το νεκροταφείο, το διάστημα 1819 – 1821, κτίστηκε ο ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, με έξοδα των αδελφών Ζωσιμάδων. Σύμφωνα με την παράδοση, οι Αναστάσιος και Νικόλαος Ζωσιμάς, Εθνικοί ευεργέτες της Ελλάδος, έχουν ταφεί κάτω από τους τοίχους του ναού αυτού.
Η διαθήκη των αδελφών Ζωσιμάδων φυλάσσεται στο μουσείο σπάνιου βιβλίου. Τα αδέλφια είναι γνωστοί όχι μόνο για τη φιλανθρωπική και τη διαφωτιστική τους δράση αλλά και με για τη συμμετοχή τους στην Ελληνική Επανάσταση. Όντας πατριώτες της Ελλάδας, ορκίστηκαν να μην ασχολούνται με προσωπικές τους υποθέσεις μέχρις ότου η Ελλάδα αποτινάξει τον Οθωμανικό ζυγό. Διέθεσαν όλους τους πόρους τους στον απελευθερωτικό αγώνα.
Σήμερα ο ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης υπάγεται στην Ουκρανική Εκκλησία και επισκευάζεται από τους ενορίτες. Το εσωτερικό του έχει διατηρηθεί αρκετά καλά, όσο καλά μπορούσε να διατηρηθεί, αν λάβουμε υπόψη μας ότι τα σοβιετικά χρόνια χρησιμοποιούνταν ως αποθήκη. Χρήζει αντικατάστασης το πάτωμα ενώ πρέπει να τοποθετηθεί εικονοστάσιο.
«Μόλις ξεκινήσαμε την αποκατάσταση του ναού. Ορίστηκα εφημέριος στον συγκεκριμένο ναό πριν δύο μήνες. Έχουμε συγκαλέσει γενική συνέλευση των ενοριτών και αυτή τη στιγμή προχωράμε τις νομικές διαδικασίες για την ίδρυση της ενορίας των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στην Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (σ.σ. στην Ουκρανία η κάθε ενορία καταχωρείται ως ξεχωριστό νομικό πρόσωπο). Έχουμε ήδη συνδέσει ηλεκτρικό ρεύμα και τώρα πρέπει να τοποθετήσουμε υδρορροές για να μην τρέχει το νερό στους τοίχους. Τελέσαμε Λειτουργίες στον εορτασμό των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης και την Κυριακή του Θωμά» αφηγήθηκε στο «Πνευματικό Μέτωπο Ουκρανίας» ο πατέρας Πετρό Γάβρις, εφημέριος του ναού.
Οι ενορίτες της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας υποστηρίζουν με θέρμη την πρωτοβουλία αναστήλωσης του ναού, καθώς -δικαίως- θεωρούν ότι είναι σημαντικός και για τους Ουκρανούς και για τους Έλληνες. Αρκετοί είναι οι Έλληνες που επισκέπτονται τη Νίζνα κάθε χρόνο για να περιηγηθούν στα μέρη που έζησαν και μεγαλούργησαν οι πρόγονοί τους. Το 2009 την πόλη είχε επισκεφθεί και ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Κάρολος Παπούλιας.
Στα σχέδια της ενορίας είναι η δημιουργία φιλανθρωπικού ιδρύματος για την στήριξη της αναστήλωσης των ελληνικών ναών καθώς και τη δημιουργία ενιαίου χώρου περιήγησης – περιπάτου στα σημεία της ιστορία των Ελλήνων της πόλης. Ήδη το σχετικό σχέδιο συντάσσεται από το αρχιτεκτονικό τμήμα της εκτελεστικής επιτροπής του δήμου Νίζνας.
