Οι τελευταίες εβδομάδες ήταν γεμάτες με συζητήσεις για το μέλλον της Ουκρανικής Ορθοδοξίας: Η υιοθέτηση του νομοσχεδίου 8371 και η υποτιθέμενη «δημιουργία Εξαρχίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Ουκρανία», η οποία θα πρέπει να περιλαμβάνει την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (Πατριαρχείου Μόσχας).
Οι σχολιαστές συζήτησαν το γεγονός ότι η Συνοδική Επιτροπή του Οικουμενικού Πατριαρχείου για την ενότητα της Ουκρανικής Ορθοδοξίας υπάρχει, αλλά δεν έχει ακόμη λειτουργήσει. Το γεγονός αυτό προκαλεί ιδιαίτερη αίσθηση με φόντο την πιθανή ψήφιση του νομοσχεδίου 8371, το κείμενο του οποίου, στην εκδοχή που είναι γνωστή στο κοινό, θα μπορούσε να έχει μη αναστρέψιμες συνέπειες για την ουκρανική θρησκευτική κοινότητα.
Το πώς το γεγονός της ύπαρξης της «επιτροπής ενότητας», το οποίο αποκρύπτονταν από τα ενδιαφερόμενα μέρη για μεγάλο χρονικό διάστημα, μετατράπηκε σε ξεκάθαρες απάτες σχετικά με την «καταχώρηση της Εξαρχίας», την «παράλληλη δομή» ή τη «νέα Εκκλησία» μπορεί εύκολα να εντοπιστεί και να αναλυθεί στο δημόσιο χώρο. Το πιο ενδιαφέρον είναι ότι αυτό που ενώνει τους περισσότερους σχολιαστές και ομιλητές (ιδιαίτερα αυτούς που δημοσιεύουν με ψευδώνυμα) είναι ο πανικόβλητος φόβος για τον διαμεσολαβητικό ρόλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου προκειμένου να αποσυρθεί η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία από το Πατριαρχείο Μόσχας και να προωθηθεί η συμφιλίωση και η ενότητα της Ουκρανικής Ορθοδοξίας. Προκειμένου να μετατρέψουν τη λογική και ορθολογική ιδέα της διαμεσολάβησης του Οικουμενικού Πατριάρχη για τη συμφιλίωση της ενότητας της Ουκρανικής Ορθοδοξίας -την οποία είχε θέσει ως κύριο στόχο του στα τεκταινόμενα του 2018- σε πλήρη παραλογισμό.
Αυτό έχει εγείρει πολλά ερωτήματα: Πώς θα είναι η ουκρανική Ορθοδοξία; Τι μπορούμε να περιμένουμε στο μέλλον; Ας προσπαθήσουμε να το καταλάβουμε. Για να προβλέψουμε τις περαιτέρω εξελίξεις, πρέπει να καταλάβουμε «ποιος» και «πώς» τις επηρεάζει και με ποιο σκοπό.
Το ουκρανικό κράτος βρίσκεται στην πρώτη και σημαντικότερη θέση όσον αφορά τις αποφάσεις που αφορούν στο θέμα της ουκρανικής Ορθοδοξίας, επειδή τα περισσότερα εξαρτώνται από την πολιτική που ακολουθεί το κράτος.
Στις 10 Αυγούστου, σε ένα από τα καθιερωμένα του βραδινά βιντεο-μηνύματα, ο πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι ανακοίνωσε μια «λειτουργική» λύση που θα «ενισχύσει την πνευματική ανεξαρτησία» από τη Μόσχα.
Σύμφωνα με τον Ζελένσκι, ο ίδιος πραγματοποίησε μια «προπαρασκευαστική συνάντηση» για μια λύση που θα στερήσει από τη Μόσχα «τις τελευταίες δυνατότητες να περιορίζει την ελευθερία των Ουκρανών». «Οι λύσεις γι’ αυτό πρέπει να είναι εκατό τοις εκατό αποτελεσματικές – αυτές που πραγματικά λειτουργούν. Εμείς θα τις εξασφαλίσουμε», υπογράμμισε ο πρόεδρος.
Πολλοί συνδέουν αυτά τα λόγια του προέδρου της Ουκρανίας με την πιθανή εξέταση του σχεδίου νόμου 8371, αλλά είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε ότι ο πρόεδρος έχει σαφή επίγνωση των ατελειών του κειμένου του σχεδίου νόμου, το οποίο επιχειρείται να ψηφιστεί στην Βερχόβνα Ράντα (κοινοβούλιο της Ουκρανίας) από την άνοιξη του 2024.
Στις 23 Ιουλίου, η Κρατική Υπηρεσία για την Ελευθερία της Συνείδησης και την Εθνοτική Πολιτική άσκησε κριτική στο κείμενο του νομοσχεδίου 8371: «Περισσότερες από 1.200 τροπολογίες υποβλήθηκαν στη δεύτερη ανάγνωση του σχεδίου νόμου αριθ. 8371, μεταξύ των οποίων, μαζί με εποικοδομητικές προτάσεις, υπήρχε μεγάλος αριθμός νομοθετικών spam, απόλυτες ανοησίες, κατασκευές που διαστρέβλωναν την αρχική πρόθεση του σχεδίου νόμου, καθώς και προτάσεις που στόχευαν ανοιχτά στην πλήρη καταστροφή της ουσίας του νομοσχεδίου, στην αδυναμία εφαρμογής του και, εν τέλει, στην απαξίωση της Ουκρανίας στη διεθνή σκηνή. Υποστηρίζοντας σταθερά την απόλυτη ανάγκη υιοθέτησης του σχεδίου νόμου αριθ. 8371, η Κρατική Υπηρεσία για την Ελευθερία της Συνείδησης επισημαίνει την ανάγκη εξάλειψης των ενοχλητικών λαθών στην εκδοχή του που υποβλήθηκε στη δεύτερη ανάγνωση».
Αξίζει να προσέξουμε τι έχει πει επί του θέματος και ο πρόεδρος της Βερχόβνα Ράντα της Ουκρανίας Ρουσλάν Στεφάντσουκ. Μετά την τελευταία προσπάθεια να περάσει το νομοσχέδιο 8371 στη γνωστή εκδοχή του ο Στεφάντσουκ, δήλωσε ότι θα υπάρξει συμβιβασμός στο νομοσχέδιο για την απαγόρευση της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας (Πατριαρχείου Μόσχας).
Σε σχόλιό του στην Ukrayinska Pravda, ο πρόεδρος της Βερχόβνα Ράντα της Ουκρανίας, δήλωσε ότι «μόλις η ομάδα εργασίας ολοκληρώσει το σχέδιο νόμου για την απαγόρευση των θρησκευτικών οργανώσεων που συνδέονται με τη Ρωσία και το υποβάλει στο διακομματικό συμβούλιο του Κοινοβουλίου, θα ορίσουμε αμέσως την ημερομηνία της επόμενης συνεδρίασης». Ο Στεφαντσούκ μίλησε επίσης για τις λεπτομέρειες των λόγων για τους οποίους ήταν αδύνατο να περάσει το νομοσχέδιο 8371 στην τρέχουσα εκδοχή του. Πιστεύει ότι υπήρχε κίνδυνος να προσβληθεί από το Συνταγματικό Δικαστήριο. «Γι’ αυτό σήμερα (23 Ιουλίου) συνεδριάσαμε και αποφασίσαμε να δώσουμε χρόνο στην εσωτερική ομάδα εργασίας για να οριστικοποιήσει αυτό το σχέδιο νόμου. Είναι γεγονός ότι έχει αλλάξει σημαντικά για τη δεύτερη ανάγνωση σε σχέση με την πρώτη.»
Στις 29 Ιουλίου, ο πρόεδρος της Βερκόβνα Ράντα δήλωσε σε συνέντευξη: «Εκτός από τις νομικές εργασίες, πρέπει σαφώς να πραγματοποιήσουμε, και έχουμε συμφωνήσει σε αυτό, ορισμένα πράγματα που σχετίζονται όχι με νομικά αλλά με Κανονικά θέματα. Δεν θα αποκαλύψω τι, αλλά έχουμε σχέδια τα οποία επίσης έχουμε συμφωνήσει».
Από αυτό μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το κείμενο και η διατύπωση του σχεδίου νόμου 8371 πρέπει να αναθεωρηθεί σοβαρά πριν τεθεί σε ψηφοφορία, προκειμένου να λάβει την υποστήριξη του Προέδρου και του αρμόδιου κρατικού οργάνου της κεντρικής εκτελεστικής εξουσίας. Είναι κάτι που αναμένεται να κάνει μια «ομάδα εργασίας» στην Βερχόβνα Ράντα για να αναπτύξει ένα λειτουργικό σχέδιο νόμου με λειτουργικούς μηχανισμούς και να αφαιρέσει τις «πολιτικές δηλώσεις» με ανοιχτά λαϊκιστικές διατάξεις.
Επιπλέον, το σχέδιο νόμου 8371 και η ενδεχόμενη υιοθέτησή του δεν αποτελούν από μόνα τους το τελικό αποτέλεσμα, αλλά μόνο ένα μέσο για την επίτευξη της «πνευματικής ανεξαρτησίας».
Ο πρωταρχικός στόχος του νομοσχεδίου 8371 είναι να καταστήσει αδύνατη για τη θρησκευτική κοινότητα της Ουκρανίας οποιαδήποτε διοικητική υποταγή μεταξύ της θρησκευτικής κοινότητας και των κέντρων ελέγχου στην επιτιθέμενη χώρα (Ρωσία). Το ουκρανικό κράτος έχει θέσει ορισμένες απαιτήσεις για την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία, οι οποίες θα θεωρηθούν ως πλήρης αποχώρηση από το Πατριαρχείο Μόσχας. Ωστόσο, τα βήματα αυτά επηρεάζουν ήδη τη σφαίρα του Κανονικού δικαίου και σε αυτή την περίπτωση το Οικουμενικό Πατριαρχείο δεν μπορεί να κάνει χωρίς μια αποστολή διαμεσολάβησης – χωρίς εγγυήσεις ότι οι ιεράρχες και ο κλήρος της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, οι οποίοι θα λάβουν μέτρα για την πλήρη ρήξη με το Πατριαρχείο Μόσχας, δεν θα υποπέσουν σε σχίσμα.
Ως εκ τούτου, σύμφωνα με τη συντακτική επιτροπή, στο εγγύς μέλλον, η ουκρανική Ορθοδοξία μπορεί να δει τόσο έναν αναθεωρημένο νόμο που καθιστά αδύνατη τη διοικητική υπαγωγή των ουκρανικών θρησκευτικών οργανώσεων στα θρησκευτικά κέντρα της επιτιθέμενης χώρας όσο και μια επιτροπή του Οικουμενικού Πατριάρχη για την ενότητα της ουκρανικής Ορθοδοξίας.
Τόσο η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας όσο και η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία (η οποία παραμένει σε ενότητα με το Πατριαρχείο Μόσχας) έχουν διαφορετική αντίληψη αυτού του σεναρίου.
Στην Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία υπάρχει σημαντικός αριθμός φιλο-ουκρανών ιεραρχών και κληρικών που στοχεύουν στην πλήρη ρήξη με το Πατριαρχείο Μόσχας και είναι έτοιμοι να συζητήσουν με την Κωνσταντινούπολη για το θέμα αυτό. Ο Μητροπολίτης Ονούφριος έστειλε μηνύματα μέσω του Μητροπολίτη Τύχωνα (Ορθόδοξη Εκκλησία Αμερικής) στον Οικουμενικό Πατριάρχη, τα οποία μπορούν να θεωρηθούν ως τα πρώτα βήματα προς τον διάλογο. Υπάρχει ωστόσο και ένα φιλορωσικό τμήμα, με επικεφαλής τον Μητροπολίτη Αντώνιο Πάκανιτς, ο οποίος θέλει να κρατήσει την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία στην τροχιά των συμφερόντων της Ρωσικής Εκκλησίας με κάθε τρόπο.
Φυσικά, η Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία προσπαθεί να αναβάλει την υιοθέτηση της αναθεωρημένης και λειτουργικής έκδοσης του νομοσχεδίου 8371 – αυτό ισχύει ιδίως για εκείνο το τμήμα της που που προσπαθεί να κρατήσει την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία ως εργαλείο της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας πάση θυσία. Η υιοθέτηση του αναθεωρημένου 8371 θα φέρει τους κληρικούς της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας σε ένα σταυροδρόμι ως προς το ποιο θα είναι το μέλλον τους στην Ουκρανία: Είτε οι κατακόμβες μαζί με τους συναδέλφους που εργάστηκαν ενάντια στην ουκρανική κρατική υπόσταση είτε η κάθαρση και η πλήρης ρήξη με το Πατριαρχείο Μόσχας υπό τις Κανονικές εγγυήσεις του Οικουμενικού Θρόνου.
Στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας, όλα είναι πολύ πιο απλά. Η ηγεσία της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας απαιτεί από τις αρχές να υιοθετήσουν το νομοσχέδιο 8371, παρουσιάζοντάς το ως αυτοδύναμο. Οι απαιτήσεις συνοδεύονται συχνά από πολιτικό εκβιασμό – με ποιον θα είναι αυτή η δικαιοδοσία «στις επόμενες εκλογές». Σύμφωνα με την ηγεσία της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας, η οποία είναι πεπεισμένη για την επείγουσα υιοθέτηση του 8371, η υιοθέτηση του νόμου θα επιφέρει σύντομα την «ενότητα της Ουκρανικής Ορθοδοξίας» – σύμφωνα με τη φόρμουλα «όλοι οι ιεράρχες είναι προδότες και οι ενορίες θα έρθουν σε εμάς».
Η διαμεσολαβητική αποστολή του Οικουμενικού Πατριάρχη για την ενότητα της ουκρανικής Ορθοδοξίας είχε μπλοκαριστεί εκεί για περισσότερο από ένα χρόνο, και όταν αυτό έγινε γνωστό, εκπρόσωποι της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας προσπάθησαν να ζωγραφίσουν το «χέρι της Μόσχας στο Οικουμενικό Πατριαρχείο» για να δικαιολογηθούν. Κατά πάσα πιθανότητα, αυτό είναι το σενάριο που θα προσπαθήσει να παρουσιάσει ο Μητροπολίτης Επιφάνιος στον Πατριάρχη στις 12-13 Αυγούστου κατά την αιφνιδιαστική επίσκεψή του στην Κωνσταντινούπολη.
